Home
>
Archiv
>
KenFM International
>
Nederlands
>
40e verjaardag van het overlijden van Rudi Dutschke

40e verjaardag van het overlijden van Rudi Dutschke

Veröffentlicht am: 23. Dezember 2019 | Anzahl Kommentare: noch keine

…niet de idioten uit de geschiedenis.

Een standpunt van Dagmar Henn.

Zelfs een terugblik is nooit statisch, en het beeld van de doden verandert ook, omdat de bewegingen van de levenden, naar of van hen toe, als spooksporen die punten markeren waar ze de verlengstukken van de gebroken paden kruisen. Of het lijkt alsof de doden zich hebben verplaatst, want het hele gezichtsveld is van de ene terugblik op de andere verschoven. Maar zij, de doden, zijn dood, en stil, en stom, en alleen wij leven beslissen of we hun afgesneden draden oppakken om ze vast te binden, of dat we ze laten vallen en ze de rug toekeren.

Toen met Kerstmis 1979 het nieuws kwam dat Rudi Dutschke op 24 december 1979 was overleden, was dit een herkenbare cesuur, zelfs voor degenen onder ons die na hem geboren zijn, de politieke kinderen van de jaren ’70. Het jaar 1968 was al een avondverhaal geworden, waar men met een mengeling van afgunst en nieuwsgierigheid naar luisterde; de Republiek Bonn, die toen kortstondig haar beddengoed had laten schudden, had allang haar toevlucht genomen tot beroepsverboden en antiterrorismewetten om de vrede in het land te herstellen, en toch was het dit nieuwsbericht dat eindelijk de hoop deed verdwijnen dat het jaar 68 weer zou kunnen opleven.

Maar zelfs wij konden niet meer begrijpen hoe groot de afstand was die moest worden afgelegd in de vier korte jaren dat Rudi Dutschke leefde. Een klein detail vat het karakter van de Adenauer Republiek samen. Tijdens de verkiezingscampagne van de Bondsdag in 1961, toen Willy Brandt tegen Adenauer liep, werd hem, volgens de historicus Jürgen Bevers, door Adenauers hoofd van de Kanselarij, Globke (1), gesuggereerd dat hij, Brandt, niet verantwoordelijk zou worden gesteld voor zijn jarenlange ballingschap en verzet tijdens de verkiezingscampagne als hij zou zwijgen over Globke’s schrijverschap van de nazistische rassenwetten (2). Brandt zou op het voorstel hebben gereageerd.

Als men spreekt over gemeenten, die ook door Dutschke werden verwelkomd, waarin met een gemeenschappelijk budget en vrije liefde creativiteit tot bloei moet komen, denkt men zeker snel aan de pil, maar nauwelijks aan de aanschaffingsparagraaf, die het strafbaar maakte om aan volwassen ongehuwde paren kamers ter beschikking te stellen (3), waarin ze samen konden slapen; de paragraaf was nog steeds van kracht in 1968.

Het verlangen naar anti-autoritair onderwijs was ook een reactie op een samenleving waarin niet alleen ouders hun kinderen mochten slaan, maar ook leraren hun leerlingen mochten slaan en dat deden; pas in 1973 werd een rechterlijke uitspraak gedaan die lijfstraffen in onderwijsinstellingen verbood en pas in 1988 oordeelde het Federale Hof van Justitie (4 ) dat ouders hun kinderen mochten kastijden met tuinslangen.

In de DDR werd overigens al in 1949 fysiek geweld door leraren verboden… In 1977 was de Bondsrepubliek Duitsland eindelijk bereid om zelfs getrouwde vrouwen als verantwoordelijke volwassenen te behandelen en hen toe te staan een arbeidsovereenkomst te sluiten zonder schriftelijke toestemming van de echtgenoot.

Op die winterse dag in 1979 was het echter nog niet duidelijk hoe ver terug het wiel kon worden gedraaid, in een ononderbroken rij, van Kohl naar Schröder naar Merkel; was het grote verraad van het landgoed van het jaar 68 door de toen nog niet opgerichte Partij der Groenen nog in de verre toekomst?

Op dat moment kwam er een einde aan alle hoop en mogelijk overdreven verwachtingen die aan de persoon van Dutschke verbonden waren; maar vanaf vandaag vraag je je af wat er anders zou zijn geweest, wat er niet zou zijn gebeurd als hij niet zo vroeg was gestorven aan de gevolgen van de moordaanslag, op welke punten hij zijn standpunten zou hebben veranderd.

Op twintigjarige leeftijd kwam Rudi Dutschke, de vierde zoon van een postkantoorbediende, in 1960 naar West-Berlijn om zijn Abitur voor een tweede keer te nemen, nadat hem de gewenste studie als sportjournalist in de DDR was ontzegd. Hij wilde zich niet bij de NVA aansluiten, omdat voor hem de afwijzing van enig leger het gevolg was van de laatste wereldoorlog. Toen de grens in de zomer van 61 jaar werd gesloten, besloot hij te blijven en sociologie te gaan studeren.

Ten laatste sinds de organisatie van een demonstratie tegen de moordenaar van Patrice Lumumba (de eerste premier van het onafhankelijke Congo) in 1964, was Dutschke een van de beroemdste persoonlijkheden van de studentenprotesten. Op foto’s zie je hem vaak op de eerste rij, en in het midden van het tumult. Hij kon overtuigen omdat hij overtuigd was; geconcentreerd, bedachtzaam en welbespraakt, noch om te ontregelen, noch om te corrumperen.

In het televisie-interview met Günter Gaus is dit voor iedereen gedocumenteerd (5). Het is de moeite waard om naar dit interview te kijken; al was het maar om te zien hoezeer het gebied van de gepubliceerde opinie intussen is vernauwd. Twee slimme mensen met zeer verschillende overtuigingen zitten tegenover elkaar en geven elkaar niets, zonder het kader van een ordelijk debat ook maar een seconde te verlaten.

Twee werelden botsten destijds in West-Berlijn. De sociaal-democratie die daar heerste was bijzonder fel anticommunistisch, het perslandschap werd gedomineerd door de Springer Groep, maar de studenten daar werden vaak aangetrokken door de bijzondere status van de stad, of beter gezegd, door de mogelijkheid om te ontsnappen aan de Duitse strijdkrachten, en bevonden zich dus meer aan de linkerkant van het studentengemiddelde. Toen de Vietnamoorlog de agressie van de Verenigde Staten op het gebied van het buitenlands beleid op de agenda zette, moesten deze twee partijen het tegen elkaar opnemen en raakten ze in conflict. De Berlijnse regering reageerde op de steeds frequentere studentendemonstraties met verboden en massaal politiegeweld, met als hoogtepunt een protest tegen de Sjah van Perzië met de dood van Benno Ohnesorg door een politiekogel op 2 juni 1967.

Voor de Springer media, vooral de BILD krant, was Rudi Dutschke de belichaming van het kwaad bij uitstek. In februari 1968 werd een jongeman die zich met Dutschke vergist had, bijna doodgeslagen bij een demonstratie tegen de studenten en opgeroepen door de DGB, de Senaat en de Springer pers. Uiteindelijk schoot een jonge NPD-aanhanger (6) op 11 april Dutschke een paar keer in het hoofd in de open straat. De aangevallen man overleeft het nauwelijks, maar hij moet weer leren spreken, lezen en schrijven in een nauwgezet werk.

Hij vlucht met zijn vrouw en zoon uit Duitsland, waar hij niet meer veilig is, en komt uiteindelijk in Denemarken terecht nadat hij door de nieuwe conservatieve regering uit Engeland is verdreven. Kort voor zijn plotselinge dood is hij van plan terug te keren naar de Bondsrepubliek Duitsland en de Duitse politiek, maar dat gebeurt niet meer.

Grote delen van de studentenbeweging, waaronder Dutschke, hadden revolutionaire aspiraties; naar verhouding hebben ze weinig bereikt. De noodwetten zijn aangenomen. De Vietnamoorlog eindigde pas in 1974 met de militaire overwinning van de Vietnamese partizanen. Zelfs de verwijdering van oude nazi’s uit staatskantoren was niet succesvol; in 1978, toen de laatste twee nazi-advocaten in staatskantoren, de premier van Baden-Württemberg, Filbinger, en de Beierse minister van Binnenlandse Zaken, Alfred Seidl (7), hun stoelen moesten verlaten, hadden ze de pensioengerechtigde leeftijd al bereikt.

Hun falen op dit punt droeg bij aan het feit dat sommige militante studenten het nodig vonden om na 1968 ondergronds te gaan. Dutschke bleef solidair met hen; ze hadden een verkeerd maar begrijpelijk besluit genomen.

Als hij langer had geleefd, zou hij weer bij de Groenen zijn gevonden. Maar wat zou hij gezegd hebben over de bomaanslag op Belgrado? Het is moeilijk voor te stellen dat hij net als zijn tijdgenoot Fischer een NAVO-supporter zou zijn geworden.

Zou hij het einde van de DDR hebben toegejuicht? Kortom, misschien. Misschien helemaal niet. Hij dacht dat de DDR een revolutie nodig had, maar dat gold ook voor de FRG, en een overname van de DDR door de FRG was in geen van beide staten een revolutie. Nee, ik denk dat hij op zijn laatst, toen duidelijk werd dat de totstandkoming van een echte grondwet, die eigenlijk in de basiswet voor het geval van een hereniging was voorzien, werd genegeerd, daartegen zou hij heftig hebben geprotesteerd.

Zijn verzet tegen de DDR kwam niet van rechts. Zijn beschuldiging was dat er niet genoeg verandering was, niet genoeg bevrijding. Dit was overigens een wijdverbreide houding in de studentenbeweging, en een van de wortels ervan zou de ongewone situatie van de FRG kunnen zijn geweest als een showcase voor het zogenaamd vrije Westen, die ertoe heeft geleid dat zoveel dingen zo veel makkelijker te bereiken lijken.

Er waren immers gigantische sociale huisvestingsprogramma’s in de FRG in die tijd, bij collectieve onderhandelingen waren de eisen soms tien of vijftien procent, en toen het gratis aanbod van academisch personeel na de bouw van de Muur stopte, werden de universiteiten tijdelijk toegankelijk gemaakt voor de kinderen van arbeiders – hoeveel meer zou een revolutie kunnen bereiken, en hoe bescheiden leken de successen die bijvoorbeeld de Sovjet-Unie had behaald?

Alleen de decennia daarna moesten bewijzen dat de relatie werd omgekeerd, dat zonder de vermeende mislukte pogingen de etalage overbodig werd, dat met het einde van de DDR en daarna de Sovjet-Unie de bijl aan elke sociale verworvenheid kon worden opgelegd. Zou Dutschke een Jeltsin als vooruitgang hebben gezien? En de miljoenvoudige ellende genegeerd? Zou hij de Hartz-wetten getolereerd hebben?

Het is geen vruchteloze gedachteloosheid om dergelijke vragen te stellen, het is een poging om de kloof te meten die er nog is. Want het is deze kloof die het belang van één persoon aantoont. En ja, er is die kloof. De laatste veertig jaar zouden anders zijn verlopen. Meer rechtop. En dat is bijna het mooiste wat je over een persoon kunt zeggen.

Niet de hele generatie ging toen de weg van Schily en Fischer. Misschien zelfs, het was maar een minderheid. Maar er werd grondig op toegezien dat ze hun overtuigingen niet konden doorgeven – in die tijd waren alle functies op de universiteiten nog steeds ambtenarenfuncties, geen loon- of tijdelijke contracten, en voor ambtenarenfuncties gold een beroepsverbod. De goede banen waren alleen beschikbaar in ruil voor verzaking.

Nu de volgende zuiveringsronde de intellectuele traditie van de DDR met de hulp van Gauck heeft weggevaagd, zou men in principe de gewaden en de term ‘grootsheid’ opnieuw kunnen invoeren.

Is er nog steeds de grond waarop een plant als Rudi Dutschke zou kunnen gedijen? Van de kleine, radicale minderheid in de protestantse kerk die vanuit de biechtende kerk is ontstaan, is al lange tijd niets meer vernomen. De protesten tegen de Pershing-raketten waren de laatste vuurpijl.

Er is geen stem (8) meer uit deze kringen die vergelijkbaar is met die van Helmut Gollwitzer die sociale rechtvaardigheid eist; de zaak van de ellende gaat te goed. Er is ook geen stem meer voor de vrede. Maar militaire peacenik preken, zoals von Gauck (9). Hij en zijn onverdraagzaamheid, ik weet zeker dat Rudi Dutschke zou hebben gegeten voor het ontbijt.

De politieke staf vandaag? Ik kan het gekoppelde televisie-interview met Günter Gaus alleen maar aanraden; zo ziet het eruit als iemand overtuigd is van wat hij zegt en doet. Geen enkele toon is verkeerd in dit gesprek, leugenachtig, dienaar van de liefde, die goedkeuring eist, die tegenstrijdigheden oproept, geen enkel gevoel is overdreven of hysterisch. Zo ziet iemand eruit die te vertrouwen is. Iemand die niet knikt, die niet te koop is voor een knip van de vingers.

Ja, dat is wat er nodig is. Het opblazen van de betondekking van het Adenauer-tijdperk na de betondekking van het Merkel-tijdperk. Maar het geheim van deze kracht wordt onmiddellijk onthuld door het gesprek: het vertrouwen dat de wereld veranderlijk is, ten goede. En de bereidheid om bij te dragen aan het wekken van juist dit vertrouwen in zoveel mogelijk mensen. Omdat, zoals hij in dit gesprek zei:

“We zijn geen hopeloze idioten van de geschiedenis, niet in staat om ons eigen lot in handen te nemen. Dat zeggen we onszelf al eeuwenlang.

Veel historische borden suggereren dat de geschiedenis gewoonweg geen eeuwige rotonde is en dat alleen het negatieve altijd moet zegevieren. Waarom zouden we stoppen bij deze historische mogelijkheid en zeggen: “Laten we weggaan, we redden het toch niet, op een gegeven moment zal deze wereld ten einde komen”.

Integendeel, we kunnen een wereld creëren zoals de wereld nog nooit eerder heeft gezien, een wereld die gekenmerkt wordt door het niet meer kennen van oorlog, het niet meer hongerig zijn, en dit in de hele wereld. Dat is onze historische mogelijkheid, en er uit komen?”

Bronnen: