Home
>
Archiv
>
KenFM International
>
Nederlands
>
Gaat de NAVO zwemmen in de Middellandse Zee? | Door Rüdiger Rauls

Gaat de NAVO zwemmen in de Middellandse Zee? | Door Rüdiger Rauls

Veröffentlicht am: 21. Juli 2020 | Anzahl Kommentare: noch keine

Een standpunt van Rüdiger Rauls.

De spanningen binnen de NAVO nemen toe. Naast de aangekondigde terugtrekking van de Amerikaanse troepen uit Duitsland, veroorzaken vooral de Amerikaanse eisen aan de geallieerden voor een verhoging van de militaire uitgaven herhaaldelijk onenigheid. Turkije veroorzaakt de Alliantie echter al jaren de grootste hoofdpijn.

NAVO-roulette

Het Midden-Oosten wordt steeds meer een gevaarlijke uitdaging voor de NAVO. Zonder noodzaak en in typische imperialistische arrogantie werd aangenomen dat na de ineenstorting van de USSR de omstandigheden in de Arabische wereld konden worden gereorganiseerd volgens haar eigen belangen. Het resultaat was een regio waar de zorgvuldig verworven staatsorde werd verstoord en de sociale structuren werden door elkaar geschud.

De oorlogen in Syrië, Jemen en Libië brengen het gevaar met zich mee dat de Arabische wereld in brand wordt gestoken. Oude ankers van stabiliteit, zoals Egypte, Syrië en Irak, kunnen niet langer de regulerende functie vervullen die ze eerder hadden. Ze houden zich volledig bezig met het stabiliseren van hun eigen samenleving.

Nieuwe regionale bevoegdheden krijgen steeds meer invloed. Het gaat om Saoedi-Arabië, Iran en Turkije. Zoals de oorlog in Jemen laat zien, zijn de Saudis echter overbelast met de rol van de factor van orde die hen door de VS is toegewezen. Turkije en Iran daarentegen worden de krachten in de regio die herhaaldelijk problemen veroorzaken voor de belangen van de VS.

De zwakte en het verlies aan prestige van de VS, evenals de wijdverbreide terughoudendheid van Israël in de intra-Arabische conflicten, hebben een machtsvacuüm gecreëerd dat nieuwe actoren op het toneel heeft gebracht. De Koerden werden belangrijker als hulptroepen van de VS en kregen meer bewegingsvrijheid (1).

Islamitische groeperingen, zoals de Moslimbroederschap en de Islamitische staat, kregen invloed en brachten de heersende omstandigheden in zowel Egypte als Irak in verwarring. Maar bovenal werd Rusland door zijn steun aan Assad de belangrijkste machtsfactor in de Arabische wereld.

Turkije wordt een regionale macht

De economische belangen van Turkije hebben altijd in de eerste plaats betrekking gehad op de toenadering tot de EU en haar markt. De onderhandelingen tussen de twee zijn al jaren aan de gang. Zij hebben echter geen resultaten opgeleverd die voor Turkije bevredigend waren. De EU heeft het land grotendeels op afstand gehouden.

In plaats van de gesloten markt van de EU richtte Turkije zich steeds meer op de landen van de Arabische wereld. Al voor het begin van de Arabische lente hadden verschillende staten, zoals de rijke Golfmonarchieën of Syrië, hun markten opengesteld om in de consumptiebehoeften van hun eigen bevolking te voorzien.

Vooral de Turkse economie heeft hiervan geprofiteerd. Door zijn technologische superioriteit was het in staat om de meeste Arabische staten te voorzien van goederen die ze zelf niet of alleen tegen veel hogere prijzen konden produceren. De overstroming van de Syrische markt met Turkse producten was een van de redenen voor de onrust aan het begin van de Syrische oorlog.

Om zijn invloed in Syrië uit te breiden, steunde Turkije de krachten in Syrië die zich tegen Assad verzetten. Zij en de leidende machten in het Westen hoopten op een regimewisseling die krachten aan de macht zou brengen in Syrië die bereid waren meer concessies te doen aan de westerse en Turkse economische belangen(2).

Ter bevordering van het geval van Assad was Turkije ook bereid militaire risico’s te nemen, waaronder het neerschieten van Syrische en Russische gevechtsvliegtuigen. Maar het leek vanaf het begin duidelijk dat het niet in staat zou zijn om Assad alleen te bestrijden, laat staan om de strijd te winnen. Daarom riep ze al in een heel vroeg stadium om steun van de NAVO. Daartoe heeft zij voorwendsels gecreëerd om de zaak van het bondgenootschap aan te geven in de hoop de andere leden te kunnen binden aan het verlenen van bijstand in het kader van het NAVO-verdrag.

Maar de NAVO was niet bereid om grondtroepen in te zetten om Turkije en de Westerse georiënteerde strijders in Syrië te ondersteunen. De westerse landen vreesden een ander debacle zoals in Afghanistan of Irak. Dus lieten ze degenen in de steek die de rap namen voor de westerse belangen in Syrië. Onder deze omstandigheden was ook Turkije niet meer bereid om de last van de oorlog alleen te dragen. Vanaf dat moment streefde het zijn eigen belangen na.

Hoewel het de strijd tegen Assad bleef steunen, kwam het tot een regeling met de Russen om het gevaar van verdere confrontaties met zijn machtige buurman te vermijden. Tegelijkertijd steunde zij de tegenstanders van de VS in de islamitische staat en vocht zij tegen hun hulptroepen in de Koerden. Op deze manier verzwakte Turkije de Amerikanen en hun bondgenoten in de regio, die nu steeds meer in de verdediging staan tegen de troepen van Assad. Een overwinning van het Westen in de oorlog tegen Assad werd steeds onwaarschijnlijker.

Militaire staatsgreep in Turkije

De poging tot staatsgreep in 2016 door delen van het Turkse leger tegen Erdogan had een ommekeer in het Turkse Syrische beleid kunnen teweegbrengen. Maar hij werd verpletterd met de steun van grote delen van de bevolking. Turkije zag de VS als het brein van de opstand. Dit kan niet worden ontkend, want een andere Turkse regering zou de militaire plannen van de VS en de NAVO tegen Assad waarschijnlijk meer hebben gesteund dan Erdogan. Vanaf dat moment is de confrontatie tussen Turkije en zijn NAVO-bondgenoten zichtbaar geïntensiveerd. (3)

Als bescherming tegen de NAVO richtte Turkije zich steeds meer tot Rusland. Zij heeft de economische betrekkingen versterkt, een Russisch luchtverdedigingssysteem gekocht en afspraken gemaakt met de Russen over oorlogsvoering in Syrië. Ondanks incidentele onderlinge conflicten en pogingen van het Westen om de betrekkingen te verstoren, konden de meningsverschillen altijd vreedzaam en met inachtneming van de belangen van beide partijen worden beslecht.

In Astana-verband hebben de Russen en Turken samen met Iran en alle grote conflictpartijen onderhandeld over een vreedzame oplossing voor Syrië. Hoewel uitgenodigd, heeft het Westen niet deelgenomen aan deze poging om een vreedzame oplossing te vinden voor de Syrische oorlog, ondanks de krokodillentranen die in het Westen steeds weer werden vergoten vanwege het lijden van het Syrische volk.

“Militair gezien is de oorlog in Syrië besloten”(4) De Syrische troepen hebben de controle over het gehele nationale grondgebied, met uitzondering van de Koerdische gebieden, grotendeels teruggewonnen. En zolang de Amerikanen er niet in slagen om nieuwe troepen voor zichzelf te laten vechten, zal de nederlaag van het Westen in Syrië slechts een kwestie van tijd zijn.

Verwarrende situatie in Libië

Er staat te veel op het spel om aan te nemen dat de nederlaag van het Westen in Syrië zijn pogingen om in te grijpen in de regio zou verminderen. Er ontstaan voortdurend nieuwe conflictgebieden waarin hij probeert zijn invloed te doen gelden, of in ieder geval niet verder te verliezen. Want overal schuilt China op de achtergrond met zijn economische en financiële macht en zijn lucratieve aanbod voor de uitbreiding van de infrastructuur.

Zolang er oorlog is in Libië en de verhoudingen van de overheersing onduidelijk zijn, zal bijna niemand er financieel bij betrokken raken. Maar alle partijen komen in positie, leggen contacten en ondersteunen de politiek-militaire krachten die als veelbelovend voor hun eigen belangen worden beschouwd. Dit geldt niet alleen voor Rusland en enkele Arabische staten. Het is ook van toepassing op de EU-lidstaten en de NAVO-leden. Ze hebben er allemaal belang bij om weer zaken te doen in Libië.

Daarom is het in het belang van alle betrokkenen om de eenheid van de staat in Libië te herstellen onder een regering die grotendeels door alle maatschappelijke krachten wordt erkend. Het enige wat deze overeenkomst in de weg staat, is de botsing van belangen in het kamp van het Westen zelf. De belangrijkste vraag is wie Libië, generaal Chalifa Haftar of de “Government of National Agreement” onder Sarajevo, die door de VN op instigatie van het Westen is ingesteld, moet regeren. Maar achter dit alles gaat het om de vraag wie de olie op Libische bodem moet afvoeren.

Want “hoewel Haftar de Libische “oliesikkel” aan de kusten en belangrijke bronnen in het zuiden controleert, heeft hij geen toegang tot de olie-inkomsten. Deze gaan naar de centrale bank in Tripoli en worden daar door de instellingen verdeeld(5). Wie deze niet-gespecificeerde instellingen ook zijn, het is duidelijk dat wie in Tripoli de macht heeft, ook de inkomsten uit de olie-industrie heeft. Als Haftar zijn doel wil bereiken en Libië als soevereine staat wil herstellen, moet hij de controle over Tripoli krijgen.

Maar Libische oliebronnen zijn niet alleen een intern Libisch probleem. Zij vormen ook de kern van de verstoringen binnen de EU en de NAVO. Frankrijk, Italië en nu, meer recentelijk, Turkije reiken hen immers de hand en dat schaadt de relatie tussen de NAVO-partners. De “Franse wapenleveranties en hulp van de Franse speciale strijdkrachten voor Generaal Haftar”(6) versterken het reeds “smeulende belangenconflict tussen Frankrijk en Italië”(7).

Italië lijkt in een zwakkere positie te verkeren, ondanks het feit dat “de Italiaanse regeringen van alle politieke overtuigingen (…) nauwe betrekkingen hadden met Tripoli”(8). Hoewel Rome aan de kant van Sarradsch staat, lijkt het zich gerust te willen stellen tegen Haftar. Het gaat om de investering van de Italiaanse ENI in Libië.

“Vandaag de dag is ENI nog steeds goed voor ongeveer 45 procent van de olie- en gasproductie in Libië”(9). Zelfs in de moeilijkste tijden na de val van Khadafi komen de ENI-managers “in het reine met de regering van Sarajevo, maar ook met de verschillende milities die de gebieden rond de productiefaciliteiten en de pijpleidingen van ENI controleerden”(10). Met het oog op deze belangen zou Italië de interventie van Turkije in het voordeel van Sarajevo niet moeten accepteren.

Waarom niet Haftar?

Als alle partijen zo graag de orde willen herstellen, om elektriciteit, water en investeringen weer op gang te brengen, waarom weigert het Westen dan General Haftar te steunen?

In tegenstelling tot Sarajevo met zijn “Government of National Agreement”, die alleen leeft van de welwillendheid van een paar wispelturige milities en de nogal papperige steun van het Westen, lijkt hij de enige serieuze kracht in Libië te zijn die kan worden vertrouwd om de vrede en orde in het land te herstellen.

Dat bewees hij al toen hij er in 2016 in slaagde de islamitische krachten die in Libië invloed hadden gekregen, uit te schakelen. Bovendien heeft hij de meerderheid van de bevolking veilig achter zich en heeft hij ook goede contacten met de VS, de beslissende kracht voor de orde in het westerse kamp. Hij woont daar al heel lang, en werkt zelfs voor de CIA. Hij lijkt ook de goede wil van de Amerikaanse regering te hebben, want tot nu toe is er van deze kant geen kritiek geuit op zijn militaire acties. Hij zou dus de ideale vertegenwoordiger moeten zijn, niet alleen voor de belangen van de Libiërs, maar ook voor die van het Westen.

Naast de rivaliteit in het EU- en NAVO-kamp is het juist deze kracht van hem die hem ongeschikt maakt als partner van het Westen. Er zijn immers geen oorlogen uitgevochten en er zijn geen miljarden gegeven aan strijdende partijen om de sterke mannen te vervangen door nieuwe sterke mannen. Een regering in Sarajevo zou, als ze zich landelijk zou kunnen laten gelden, nog steeds afhankelijk zijn van het Westen. Maar dat is niet zeker met Haftar. Hij heeft genoeg steun onder zijn eigen mensen om de belangen en eisen van het Westen te weerstaan.

Het is niet voor niets dat de westerse staten de democratie over de hele wereld verdrijven. Dit is geen bedrog of propaganda. Democratie heeft tastbare voordelen. Het stelt de partijen en andere maatschappelijke instellingen zoals stichtingen of NGO’s in staat invloed uit te oefenen op het besluitvormingsproces.

Via partijen en stichtingen kunnen westerse belangengroepen actief worden op het terrein door verwante, vriendschappelijke of afhankelijke partijen te ondersteunen, zowel financieel, ideologisch als politiek. Maar dit vereist parlementaire systemen waarin de verschillende belangen door verschillende partijen worden vertegenwoordigd. Degenen die hun invloed uitoefenen en de toon zetten op de achtergrond zijn in partijdemocratieën niet altijd gemakkelijk te herkennen. Het lijkt oppervlakkig gezien om sociale belangen te gaan.

Een andere complicerende factor is dat Haftar wordt gesteund door NAVO-lid Frankrijk, maar ook door Rusland. Als de Russische bemiddelingsdiensten op de Berlijnse Libië-conferentie niet konden worden vermeden om invloed uit te oefenen op Haftar, dan zou het ongeliefde Rusland zeker niet aan tafel willen zitten als er een naoorlogse orde onder Haftar-regime tot stand komt.

Het Westen is van mening dat de invloed van Rusland in het Midden-Oosten sinds de Irak-oorlog te groot is geworden om het land via Haftar zeggenschap te geven in Libië. Misschien vreest het Westen dat het in dezelfde situatie terechtkomt als de voormalige Sovjet-Unie en Rusland nu maar al te graag worden binnengehaald: een meerzijdige omsingeling. Naast het front in het oosten zou de toenemende invloed van Rusland in Noord-Afrika een ander front in het zuiden van het bondgenootschap kunnen openen voor de NAVO. Liever een verscheurd Libië dan een verenigd Libië aan de genade van Rusland.

Turkije als witte ridder

Misschien is dit de reden waarom de oproepen van de hoofdsteden van de NAVO-landen, met name van Berlijn, zo opvallend terughoudend zijn in hun pogingen om een vreedzame oplossing te vinden. Want met de interventie van Turkije in het Libische conflict is het machtsevenwicht plotseling in het voordeel van Sarajevo veranderd. Met de invloed van Haftar wordt gehoopt dat de invloed van Rusland op de gebeurtenissen in Libië ook kan worden beteugeld.

En er is al niet veel meer over van de vredeswil die Sarradsch in het kader van de vredesconferentie van Berlijn had uitgesproken. Omdat zowel de vredesengel van de Conferentie van Berlijn, Sarradsch, als Turkije het voorstel van Egypte van 6 juni 20 voor een wapenstilstand met Haftar verwierpen.

Met hun steun waren de troepen van Haftar er in feite in geslaagd om uit Tripoli te worden teruggedreven. Strategisch belangrijke plaatsen werden heroverd. Het doel van het offensief is de gebieden van de oliesikkel, “van waaruit Libische olie naar het buitenland wordt vervoerd”(11). Maar het optimisme in Tripoli kan voorbarig zijn en de eerste successen kunnen de weg bereiden voor een groot conflict in de regio. Want volgens VN-secretaris-generaal Antonio Guterres is er een concentratie van strijdkrachten rond de Libische stad Sirte geconstateerd.

Turkije staat onder aanzienlijke economische en politieke druk. Oorlog en bezetting in de Koerdische gebieden zijn duur en zorgen thuis ook voor onenigheid met de Koerdische bevolking. De bijbehorende Amerikaanse sancties drijven de inflatie op door de daling van de lire. De Turkse economie lijdt onder de gevolgen van Corona en de terugtrekking van buitenlands kapitaal, en de Turkse samenleving lijdt onder de ongeveer drie miljoen vluchtelingen uit de oorlogen die het Westen in de regio voert of ondersteunt.

Turkije staat onder druk om te slagen. Want naast de problemen die er al zijn, is er nu het Libische avontuur. Dit brengt niet alleen verdere kosten met zich mee, maar brengt ook een verdere confrontatie met staten in de regio met zich mee. Want Egypte heeft al aangekondigd dat het “de veiligheid van Egypte binnen en buiten zijn grenzen zal verdedigen”(12) en krijgt steun van Parijs. De betrekkingen met Rusland, dat Haftar steunt, zouden ook voor Turkije kunnen verslechteren.

De vergiftigde appel

De vraag is natuurlijk waarom Turkije deze risico’s neemt. Zij zal de diepere motieven voor haar acties zeker niet aan het wereldpubliek bekendmaken. Maar het is nu al duidelijk dat de overeenkomst met de overgangsregering in Tripoli Turkije toegang heeft gegeven tot de verdachte gas- en olievoorraden in het Middellandse-Zeegebied. Dit zou de energierekening van Turkije verlichten en misschien zelfs inkomsten uit de export van energie genereren.

Aan de andere kant is het duidelijk dat Erdogan met deze politieke staatsgreep de overgangsregering van Sarajevo uit het slop heeft geholpen. Omdat de troepen van generaal Haftar steeds dichter bij het centrum van Tripoli kwamen. Zonder Turkse hulp zouden de overlevingskansen van de overgangsregering slecht zijn geweest. Sarajevo kon geen echte hulp verwachten van het Westen, dat hem aan de macht had gebracht. Geen enkel westers land zou bereid zijn geweest om een militaire actie aan zijn zijde te ondernemen.

Hoewel Turkije zijn eigen belangen nastreefde, hielp het ook het Westen uit grote verlegenheid. Het heeft niet alleen een regering gered die door het Westen was ingesteld, maar die door het Westen in tijden van nood, zoals zoveel andere, in de steek was gelaten. Het zorgde er ook voor dat het Westen niet het laatste greintje geloofwaardigheid in de regio verloor en dat het nog meer invloed verloor ten opzichte van Rusland op politiek en diplomatiek vlak.

Na de grensoorlog met Assad en de onderdrukking van de vluchtelingenbeweging naar Europa, droeg ze opnieuw de risico’s en kosten van een beleid dat ze zelf niet had veroorzaakt, maar waarvan ze de gevolgen op zich nam in het belang van het hele Westen.

Dat was zeker niet onbaatzuchtig. Misschien is het een manier om de rest van de NAVO duidelijk te maken dat het bondgenootschap afhankelijk is van Turkije en dat het tijd is om het economisch tegemoet te komen, bijvoorbeeld door het preferentiële toegang tot de Europese markt te geven en de sancties op te heffen.

Voor het overige is Rusland nog steeds op de achtergrond en levert het grote inspanningen voor Turkije. Tot nu toe hebben Turkije en Rusland hun belangenconflicten en meningsverschillen beter kunnen oplossen dan de geallieerden binnen de NAVO.

Het is waar dat de Libische interim-regering door de interventie van de Turken van de ondergang is gered. Maar voor de NAVO zelf is de betrokkenheid van Turkije een cruciale test. Het verdiept de verdeeldheid binnen de Alliantie over de Libische kwestie. De rivaliteit tussen Frankrijk en Italië lijkt te hebben geleid tot twee kampen die op weg zijn naar een ernstig conflict binnen de Alliantie.

Reeds op 10 juni van dit jaar had zich voor de Libische kust een conflict ontwikkeld dat uitsluitend onder de NAVO-leden plaatsvond. In het Middellandse-Zeegebied hadden zich bijna gewapende conflicten ontwikkeld tussen Frankrijk en Griekenland enerzijds en Turkije anderzijds. De koplampen van de oorlogsschepen waren al op elkaar gericht. Alleen de interpositie van het hoofdkwartier in Brussel had erger voorkomen.

Misschien is de Turkse inzet wel de redding van de regering van Sarajevo. Maar de prijs zou een verdieping kunnen zijn van het intra-Atlantische conflict met NAVO-partner Turkije en daarmee een verdere verzwakking van het bondgenootschap.

Bronnen:

(1) siehe dazu: Rüdiger Rauls: Die Linke und die Kurden

(2) siehe dazu: Rüdiger Rauls: Warum soll Assad gestürzt werden?

(3) siehe dazu: Rüdiger Rauls: Türkei – Vorwärts in die Vergangenheit

(4) Frankfurter Allgemeine Zeitung vom 4.7.20: Kampf um die Beute

(5) FAZ vom 20.1.20: Krisengipfel zu Libyen im Kanzleramt

(6) FAZ vom 16.1.20: Weiche Worte beim Neujahrsempfang

(7) ebenda

(8) FAZ vom 10.1.20: Nicht alle Wege führen nach Rom

(9) ebenda

(10) ebenda

(11) FAZ vom 24.6.20: Die Ruhe vor dem Wüstensturm

(12) ebenda

Rüdiger Rauls Buchveröffentlichungen:

Krieg um Syrien Buchbeschreibung
Wie funktioniert Geld? Buchbeschreibung
Kolonie Konzern Krieg – Stationen kapitalistischer Entwicklung Buchbeschreibung
Zukunft Sozialismus oder die Grenzen des Kapitalismus Buchbeschreibung
Die Entwicklung der frühen Gesellschaften-Die Geschichte Afghanistans Buchbeschreibung
Was braucht mein Kind? Buchbeschreibung
Späte Wahrheit (Prosa) Buchbeschreibung